Dziedziczenie majątku po krewnych mieszkających za granicą potrafi zaskoczyć – zarówno pozytywnie, jak i ilością formalności. Gdy w grę wchodzi spadek z Australii, pojawiają się pytania o różnice między prawem polskim i australijskim, podatki, kursy walut, a także o to, jak w ogóle potwierdzić swoje prawa do majątku znajdującego się na innym kontynencie. W praktyce wiele zależy od tego, czy spadkodawca pozostawił ważny testament, w którym kraju miał tzw. zwykły pobyt, a także czy w skład masy spadkowej wchodzą nieruchomości położone w Australii. Wstępną orientację w temacie można zyskać, korzystając z serwisów informacyjnych, takich jak australia-trade.com, ale w sprawach spadkowych liczy się przede wszystkim znajomość podstawowych zasad prawa, właściwa kolejność działań i umiejętność współpracy z lokalnymi kancelariami. Poniżej znajdziesz praktyczne omówienie najważniejszych kwestii, o których trzeba pamiętać, dziedzicząc po osobie mieszkającej lub posiadającej majątek w Australii.

Podstawowe zasady dziedziczenia w Australii

Australia nie ma jednego, ogólnokrajowego kodeksu spadkowego. Każdy stan i terytorium posiada własne przepisy regulujące kwestie dziedziczenia, sporządzania testamentów i postępowania sądowego. Oznacza to, że inne reguły będą obowiązywać w Nowej Południowej Walii, inne w Wiktorii, a jeszcze inne w Queensland. Kluczowe jest więc ustalenie, w którym stanie zmarły mieszkał oraz gdzie znajdowały się główne składniki majątku.

W większości stanów obowiązuje podobny model: jeżeli zmarły pozostawił ważny testament, dziedziczenie następuje zgodnie z jego postanowieniami, z zastrzeżeniem ochrony najbliższej rodziny (tzw. family provision). W przypadku braku testamentu stosuje się przepisy o dziedziczeniu ustawowym, które wskazują kolejność powołania do spadku – w pierwszej kolejności małżonek i dzieci, następnie rodzice, rodzeństwo i dalsi krewni. Gdy nie ma żadnych spadkobierców, majątek przechodzi na własność danego stanu.

Testament australijski a dziedziczenie w Polsce

Osoba mieszkająca w Australii może sporządzić testament zgodnie z prawem danego stanu. Taki testament co do zasady jest ważny także na potrzeby postępowania w Polsce, o ile nie narusza podstawowych zasad polskiego porządku prawnego i został sporządzony z zachowaniem formy wymaganej w miejscu jego sporządzenia. W praktyce oznacza to, że polski sąd oraz urząd skarbowy mogą uwzględnić rozrządzenia zawarte w testamencie australijskim.

Problemem może być jednak zachowek, czyli instytucja typowo polska, zapewniająca ochronę najbliższym członkom rodziny pominiętym w testamencie. Australijskie prawo najczęściej nie zna odpowiednika zachowku w takim kształcie jak w Polsce, ale posiada mechanizmy ochrony family provision, które pozwalają bliskim kwestionować testament w sądzie. Z perspektywy polskiego spadkobiercy ważne jest, że przy rozliczaniu spadku w Polsce uprawnieni do zachowku mogą dochodzić swoich roszczeń niezależnie od tego, że spadek został już podzielony w Australii.

Jaki sąd jest właściwy – Australia czy Polska?

W sprawach międzynarodowych punktem wyjścia jest ustalenie, które państwo ma jurysdykcję do prowadzenia postępowania spadkowego. Co do zasady, w odniesieniu do majątku znajdującego się w Australii właściwy będzie sąd australijski danego stanu. Dotyczy to zwłaszcza nieruchomości – prawo miejsca położenia nieruchomości (lex rei sitae) odgrywa tu kluczową rolę.

Polski sąd będzie natomiast właściwy do prowadzenia sprawy w zakresie majątku położonego w Polsce oraz do stwierdzenia nabycia spadku przez polskich spadkobierców w celu ujawnienia praw w polskich rejestrach. W praktyce bardzo często konieczne jest przeprowadzenie dwóch postępowań: jednego w Australii, w celu uzyskania dokumentu potwierdzającego prawa do spadku (grant of probate lub letters of administration), oraz drugiego w Polsce, aby odpowiednio uregulować skutki podatkowe i cywilne na terytorium RP.

Grant of probate i letters of administration

W australijskim systemie prawnym kluczową rolę odgrywa dokument wydawany przez sąd spadkowy. Jeżeli zmarły pozostawił ważny testament i wskazał w nim wykonawcę (executor), ten może złożyć wniosek o wydanie grant of probate. Jest to sądowe potwierdzenie ważności testamentu oraz uprawnień wykonawcy do zarządzania majątkiem. W przypadku braku testamentu, członek rodziny lub inna uprawniona osoba może wystąpić o letters of administration – dokument, który wyznacza administratora spadku i uprawnia go do podziału masy spadkowej zgodnie z ustawą.

Dla polskiego spadkobiercy istotne jest, aby uzyskać poświadczoną kopię tych dokumentów wraz z klauzulą prawomocności, a następnie zadbać o ich tłumaczenie przez tłumacza przysięgłego. W niektórych przypadkach konieczne jest także nadanie apostille. Dopiero z takim pakietem dokumentów można skutecznie dochodzić swoich praw w Polsce, a także rozliczać podatek od spadków i darowizn.

Dokumenty potrzebne polskiemu spadkobiercy

Osoba mieszkająca w Polsce, która dziedziczy po krewnym z Australii, powinna zgromadzić kilka podstawowych dokumentów. Należą do nich odpis aktu zgonu spadkodawcy, testament lub jego kopia (jeżeli istnieje), dokument z australijskiego sądu spadkowego (grant of probate lub letters of administration), a także dokumenty potwierdzające wartość poszczególnych składników majątku – wyciągi z kont bankowych, umowy dotyczące nieruchomości, polisy ubezpieczeniowe.

Każdy z tych dokumentów powinien zostać przetłumaczony na język polski przez tłumacza przysięgłego. W przypadku dokumentów urzędowych zazwyczaj wymagane jest również poświadczenie apostille. Brak kompletu dokumentów może znacznie wydłużyć procedurę w polskim sądzie lub w urzędzie skarbowym, dlatego warto zadbać o nich jak najwcześniej, najlepiej jeszcze na etapie postępowania w Australii.

Podatek od spadku w Polsce

Dziedziczenie po osobie mieszkającej w Australii nie zwalnia z obowiązków podatkowych w Polsce. Jeżeli spadkobierca ma miejsce zamieszkania na terytorium RP, obowiązany jest rozliczyć nabycie majątku za granicą zgodnie z polską ustawą o podatku od spadków i darowizn. Istotne jest, że opodatkowaniu podlega nabycie majątku, a nie samo posiadanie rachunku czy nieruchomości za granicą.

Podatek zależy od grupy podatkowej, do której zaliczony jest spadkobierca. Najbliższa rodzina (małżonek, dzieci, rodzice, rodzeństwo, wnuki, dziadkowie) może skorzystać ze zwolnienia po zgłoszeniu nabycia spadku w odpowiednim terminie. Dalsi krewni i osoby niespokrewnione płacą podatek według progresywnej skali, przy czym podstawą opodatkowania jest wartość majątku przeliczona na złote według kursu NBP z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Podwójne opodatkowanie i rozliczenia w Australii

W Australii nie funkcjonuje klasyczny podatek od spadków taki jak w Polsce. Nie oznacza to jednak całkowitego braku obciążeń fiskalnych. W określonych sytuacjach mogą pojawić się np. skutki w podatku dochodowym (capital gains tax) w związku ze sprzedażą nieruchomości lub udziałów nabytych w drodze dziedziczenia. Dlatego przed podziałem majątku warto zasięgnąć porady lokalnego doradcy podatkowego.

Na gruncie polskim fakt, że w Australii nie ma typowego podatku spadkowego, nie zwalnia z obowiązku zapłaty podatku w Polsce. Jednocześnie umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania między Polską a Australią koncentruje się głównie na podatkach dochodowych, a nie na podatku od spadków i darowizn. W praktyce więc polski spadkobierca musi liczyć się z koniecznością rozliczenia nabytego majątku w Polsce, nawet jeśli w Australii nie został obciążony analogicznym podatkiem.

Przekazywanie środków finansowych do Polski

Po zakończeniu postępowania spadkowego w Australii i uzyskaniu środków na rachunek bankowy, pojawia się kwestia ich transferu do Polski. Z technicznego punktu widzenia jest to zwykły przelew międzynarodowy, którego koszty i termin realizacji zależą od banku oraz systemu rozliczeniowego. Warto zwrócić uwagę na kurs wymiany AUD na PLN, ponieważ przy większych kwotach nawet niewielka różnica kursowa może przełożyć się na znaczącą sumę.

Bank może poprosić o dokumenty potwierdzające pochodzenie środków, np. decyzję sądu australijskiego lub zaświadczenie od wykonawcy testamentu. Jest to standardowa procedura wynikająca z przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Po zaksięgowaniu środków w polskim banku spadkobierca powinien dopilnować formalności podatkowych – zgłoszenia nabycia spadku i ewentualnego złożenia deklaracji podatkowej.

Nieruchomości w Australii a polscy spadkobiercy

Jednym z najcenniejszych składników spadku mogą być nieruchomości położone w Australii – dom, mieszkanie, działka inwestycyjna. W takim przypadku spadkobierca z Polski staje przed wyborem: sprzedać nieruchomość na miejscu czy utrzymywać ją i np. wynajmować. Każde z tych rozwiązań ma konsekwencje podatkowe i praktyczne.

Sprzedaż nieruchomości zwykle wymaga udziału lokalnego prawnika i pośrednika w obrocie nieruchomościami. Należy też liczyć się z ewentualnym opodatkowaniem zysku ze sprzedaży w Australii oraz obowiązkiem wykazania przychodu w Polsce. Jeżeli spadkobierca decyduje się zachować nieruchomość, powinien zadbać o kwestie ubezpieczenia, utrzymania, lokalnych opłat oraz rozliczania ewentualnego czynszu najmu na gruncie polskiego i australijskiego prawa podatkowego.

Jak zabezpieczyć swoje prawa jako spadkobierca?

Dziedziczenie z innego kontynentu wymaga szczególnej dbałości o terminy, dokumenty i komunikację z urzędami. W pierwszej kolejności warto ustalić, czy istnieje testament i kto został w nim wskazany jako wykonawca. Następnie należy sprawdzić, w jakim sądzie będzie prowadzone postępowanie spadkowe oraz jakie dokumenty trzeba przygotować. Pomocne może być upoważnienie miejscowego prawnika do reprezentowania interesów spadkobiercy w Australii.

Równolegle dobrze jest skontaktować się z polskim doradcą podatkowym lub radcą prawnym specjalizującym się w prawie spadkowym międzynarodowym. Pozwoli to uniknąć błędów, które mogłyby skutkować dodatkowymi kosztami lub utratą niektórych uprawnień, np. zwolnienia podatkowego. Warto także zadbać o archiwizację wszelkiej korespondencji, potwierdzeń przelewów, wycen majątku i decyzji organów – te dokumenty mogą okazać się niezbędne przy ewentualnych sporach między spadkobiercami.

Planowanie spadkowe dla osób mieszkających w Australii

Osoby z polskimi korzeniami mieszkające w Australii coraz częściej świadomie planują przekazanie swojego majątku. Sporządzenie testamentu zgodnego z prawem stanu, w którym się mieszka, jest podstawowym narzędziem uporządkowania spraw majątkowych. Dodatkowo, jeśli część majątku znajduje się w Polsce, warto rozważyć przygotowanie odrębnych rozwiązań dotyczących składników położonych w różnych krajach.

Odpowiednie planowanie pozwala ograniczyć ryzyko sporów rodzinnych, zmniejszyć obciążenia podatkowe oraz ułatwić spadkobiercom przeprowadzenie formalności. W tym kontekście pomocne może być skonsultowanie planów z prawnikami działającymi zarówno w Australii, jak i w Polsce, aby uniknąć sprzeczności między systemami prawnymi. Dzięki temu spadkobiercy otrzymają majątek w możliwie najbardziej uporządkowany i przewidywalny sposób.